Dni ustawowo wolne od pracy w tygodniach pracy

7 grudnia 2022

Przepisy pragmatyki nauczycielskiej nie określają zasad obliczania godzin ponadwymiarowych w niepełnych tygodniach pracy (ze względu na wystąpienie np. dnia ustawowo wolnego od pracy lub dodatkowego dnia wolnego zarządzonego w szkole), definiując jedynie samo pojęcie godziny ponadwymiarowej.

Ponadto pragmatyka nauczycielska określa w art. 30 ust. 6 pkt 2 ustawy z dnia 26.01.1982 r. Karta Nauczyciela (tj. Dz.U. z 2021 r. poz. 1762 ze zm.) – dalej KN, że organ prowadzący, określa w uchwale szczegółowe warunki obliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe. W ramach sformułowania „warunki wypłacania” mieścić powinno się określenie przypadków zachowania bądź utraty prawa do godzin ponadwymiarowych faktycznie niezrealizowanych (podobnie: wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie 24 czerwca 2008 r., II SA/Ol 329/08, LEX nr 519111).

Tak więc na tle zaprezentowanego stanu prawnego wynika, że warunki obliczania wynagrodzenia z tytułu godzin ponadwymiarowych określa regulamin wynagradzania, podejmowany w trybie uchwały przez organ prowadzący szkołę będącym jednostką samorządu terytorialnego.

W przypadku szkół samorządowych nie ma więc ogólnie wiążącego (tj. obejmującego swoim obowiązywaniem cały kraj) aktu prawnego, który regulowałby omawiane kwestie, ponieważ rozporządzenie płacowe dla nauczycieli szkół samorządowych tej kwestii nie reguluje.

Odmiennie kształtuje się sytuacja prawna nauczycieli szkół rządowych.

Zgodnie z § 6 ust. 5 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 3 kwietnia 2009 r. w sprawie dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe i godziny doraźnych zastępstw dla nauczycieli zatrudnionych w szkołach prowadzonych przez organy administracji rządowej (Dz.U. z 2009 r. Nr 60 poz. 494) dla ustalenia wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe w tygodniach, w których przypadają dni usprawiedliwionej nieobecności w pracy nauczyciela lub dni ustawowo wolne od pracy, oraz w tygodniach, w których zajęcia rozpoczynają się lub kończą w środku tygodnia – za podstawę ustalenia liczby godzin ponadwymiarowych przyjmuje się tygodniowy obowiązkowy wymiar zajęć określony w art. 42 ust. 3 lub ustalony na podstawie art. 42 ust. 7 Karty Nauczyciela, pomniejszony o 1/5 tego wymiaru (lub 1/4, gdy dla nauczyciela ustalono czterodniowy tydzień pracy) za każdy dzień usprawiedliwionej nieobecności w pracy lub dzień ustawowo wolny od pracy. Liczba godzin ponadwymiarowych, za które przysługuje wynagrodzenie w takim tygodniu, nie może być jednak większa niż liczba godzin przydzielonych w planie organizacyjnym.

Na takiej podstawie każdy dzień ustawowo wolny obniża obowiązkowe pensum o 1/5. Po zmniejszeniu obowiązkowego pensum zajęć w ww. sposób uzyskujemy obowiązujący wymiar zajęć w danym tygodniu. Odnosimy go do ilości godzin przepracowanych faktycznie w tym tygodniu i uzyskujemy w ten sposób ilość godzin ponadwymiarowych.

Jednak przepisy ww. rozporządzenia nie mają zastosowania w szkołach prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego.

Tak więc, aby obliczyć wynagrodzenie z tytułu godzin ponadwymiarowych w tygodniach w których przypadają dni wolne od pracy, przede wszystkim należy odnieść się do treści uchwały zawierającej regulamin wynagradzania nauczycieli.

Jeżeli jednak takich regulacji uchwała ta nie zawiera, jedynym sensowym rozwiązaniem jest zastosowanie innych przepisów na zasadzie analogii (analogia iuris). Najbliższym systemowo przepisem jest właśnie przywołany powyżej § 6 ust. 5 rozporządzenia z dnia 3 kwietnia 2009 r. Jest to jednak analogia wymuszona wystąpieniem luki prawnej przy jednoczesnym zobowiązaniu pracodawcy do obliczenia i wypłaty wynagrodzenia, zaś z drugiej strony ustawowego prawa pracownika do otrzymania wynagrodzenia (które jest ogólną zasadą prawa pracy).

Wykładnia stwierdzająca, że nieprzepracowane godziny ponadwymiarowe nie uprawniają do wynagrodzenia nie wyjaśnia jeszcze ewentualnych uprawnień do wynagrodzenia z tytułu pracy w godzinach ponadwymiarowych w tygodniu, kiedy występuje dzień wolny od pracy (w tym przypadku dzień oddany za pracę w święto).

Nie wiadomo bowiem, które godziny w tym tygodniu były godzinami pracy w ramach pensum, a które w ramach pracy ponadwymiarowej. Aby ustalić czy nauczyciel rzeczywiście nie zrealizował pracy w godzinach ponadwymiarowych należy wskazać ile tych godzin miał do przepracowania, uznając że dzień wolny proporcjonalnie powinien zmniejszać wysokość pensum nauczyciela w danym tygodniu pracy.

W związku z tym na zasadzie analogii rekomendowałbym zastosowanie regulacji z rozporządzenia dla szkół rządowych, która pozwoli obniżyć obowiązkowe pensum w tygodniu w którym przypada dzień wolny o 1/5. Uzyskany wynik porównując go do liczby wszystkich wypracowanych przez nauczyciela godzin w tygodniu w którym przypada dzień wolny, pozwoli wyodrębnić godziny ponadwymiarowe. Wówczas dyrektor będzie miał pewność, że płaci za godziny ponadwymiarowe faktycznie wypracowane.

Natomiast należy ponownie zastrzec, że nie jest to rozwiązanie, które wprost wynikające z przepisów prawa, jeżeli regulamin wynagradzania wynikający z uchwały samorządowej kwestii tej nie reguluje wprost.

Stąd też jedynej wiążącej wykładni może dokonać sąd pracy w drodze rozpatrzenia indywidualnego żądania pracowniczego. Należy mieć jednak na względzie, że w i tej sprawie występują rozbieżne orzeczenia sądowe, co może prowadzić do niejednolitej praktyki orzeczniczej, a więc niepewności odnośnie skutku procesowego.

Z jednej strony występuje bowiem z uchwały wydanej w składzie 7 sędziów z dnia 29 marca 1989 r., III PZP 53/88 (OSNC 1989/7-8/109, LEX nr 13079) Sąd Najwyższy stwierdził, że zamieszczenie w planie organizacyjnym szkoły godzin ponadwymiarowych przypadających m.in. w okresach przerw w pracy szkoły ustalonych w przepisach o organizacji roku szkolnego, w których nie odbywają się zajęcia dydaktyczne lub wychowawcze, nie uprawnia do wynagrodzenia przewidzianego w art. 35 ust. 3 KN za nieodbyte godziny ponadwymiarowe.

Z drugiej strony Ministerstwo Edukacji Narodowej dokonało wykładni urzędowej art. 35 ust. 3 KN stwierdzając, że wynagrodzenie nauczycieli za dni rozpoczęcia i zakończenia roku szkolnego, Dzień Edukacji Narodowej oraz za dni rekolekcji winno być naliczane z uwzględnieniem godzin ponadwymiarowych (pismo z dnia 19.06.2009 r., SPS-023-9686/09).

https://sip.lex.pl/#/guideline/184578197/sps-023-9686-09-zasady-rozliczania-i-organizacji-pracy-nauczyciela-w-godzinach-nadliczbowych…?keyword=SPS-023-9686~2F09&cm=SREST

Jednak resort edukacji wydał także inną opinię, odchodzącą od tezy wyrażonej w poprzednim stanowisku a uznając, że godziny niewypracowane nie stanowią podstawy do żądania wynagrodzenia z tytułu godzin ponadwymiarowych. Dlatego kwestia ta jest przedmiotem sprzecznych interpretacji – także wykładni dokonywanej przez resort edukacji, który jak widać wydał dwa wzajemnie sprzeczne stanowiska w tej samej sprawie.

Dodatkowe dni wolne od pracy zarządzone przez dyrektora

Przepisy ustawy wprost nie regulują tego typu kwestii. Pragmatyka nauczycielska zawiera w treści art. 35 ust. 2 KN jedynie definicję godziny ponadwymiarowej, przez którą rozumie się przydzieloną nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych.

W omawianej sprawie należy oddzielić od siebie dwie kategorie nauczycieli; tych którzy pracowali w dodatkowych dniach wolnych od pracy i tych, którzy w tych dniach nie pracowali.

Jeżeli chodzi o pierwszą kategorię nauczycieli to wypada zaznaczyć, że zgodnie z definicją o której mowa w art. 35 ust. 2 KN, godzinami ponadwymiarowymi są nie tylko zajęcia dydaktyczna, ale również zajęcia wychowawcze i opiekuńcze. W związku z tym, niezrealizowanie godzin dydaktycznych w ramach godzin ponadwymiarowych nie oznacza automatycznie, że nauczyciel nie zrealizował żadnych godzin ponadwymiarowych. Godziny te mogą być bowiem zrealizowane przez nauczyciela także poprzez zajęcia opiekuńczo-wychowawcze.

Z tego względu sądzę, że w przypadku pierwszej kategorii nauczycieli, prawo do wynagrodzenia z tytułu godzin ponadwymiarowych powstaje w omawianej sprawie tak samo jak na zasadach ogólnych (tj. w tygodniu, w którym praca dydaktyczna realizowana była przez wszystkie dni pracy).

Jeżeli chodzi o drugą kategorię nauczycieli, tj. tych, którzy w ogóle byli zwolnieni z obowiązku świadczenia pracy w związku z zarządzeniem dodatkowego dnia wolnego od pracy, to sprawa jest znacznie bardziej skomplikowana. Interpretacja musi bowiem odsyłać do dwóch norm prawnych; w pierwszym kroku do regulaminu wynagradzania nauczycieli, w drugim kroku do przepisów dotyczących wynagrodzenia w okresie przestoju w pracy.

Organ prowadzący, na podstawie art. 30 ust. 6 pkt 2 KN określa w uchwale szczegółowe warunki obliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe. Można mieć wątpliwości czy wskazana w pytaniu norma jest do końca zgodna z prawem. Niezasadny jest bowiem pogląd, że w ramach sformułowania „warunki wypłacania” mieścić powinno się określenie przypadków zachowania bądź utraty prawa do godzin ponadwymiarowych faktycznie niezrealizowanych (podobnie: wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie 24 czerwca 2008 r., II SA/Ol 329/08, LEX nr 519111).

Zawarte w art. 30 ust. 6 KN upoważnienie w żadnym przypadku nie oznacza, że organ stanowiący gminy może decydować, kto i kiedy zachowuje prawo do wynagrodzeń, a kiedy je traci (podobnie: wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z 27 listopada 2009 r., IV SA/Gl 364/09, LEX nr 576830). Należy jednak przyjąć, że do momentu skutecznego wzruszenia tej uchwały przez właściwe organy nadzoru prawnego, jest ona wiążąca.

W związku z tym aby prawidłowo zrekonstruować normę odnoszącą się do ustalania warunków wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe, należy sięgnąć do treści regulaminu wynagradzania, wydanego w formie uchwały przez organ prowadzący szkołę. Jeżeli regulamin wynagradzania określa kwestię ustalania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe przydzielone w planie organizacyjnym w dni w które nauczyciel nie realizuje zajęć np. z powodu przerw przewidzianych przepisami o organizacji roku szkolnego, to sprawa będzie wyjaśniona, ponieważ ta samo odesłanie odnosi się do przerw w zajęciach o których mowa w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 sierpnia 2017 r. w sprawie organizacji roku szkolnego (Dz.U. poz. 1603 ze zm.) – dalej r.o.r.sz.

Rozporządzenie to rozdziela bowiem kategorię „przerw świątecznych” i „dodatkowych dni wolnych od zajęć dydaktycznych”. Moim zdaniem kategoria „przerw w zajęciach” nie odnosi się wyłącznie do przerw świątecznych, ale wszystkich przerw w zajęciach dydaktycznych, niebędących okresami ferii. Z tego względu taką właśnie przerwą w zajęciach będzie także kategoria „dodatkowych dni wolnych od zajęć dydaktycznych”, o której mowa w § 5 r.o.r.sz.

Z tego względu wystąpienie dni dodatkowych wolnych od zajęć dydaktycznych będzie wiązało się z utrzymaniem bądź utratą prawa do wynagrodzenia z tytułu niezrealizowanych godzin ponadwymiarowych w zależności od przyjętych w regulaminie rozwiązań.

Jeżeli regulamin wynagradzania nauczycieli nie określa kwestii poruszonych w pytaniu, należy dokonać interpretacji, czy podstawą do ustalenia wynagrodzenia dla drugiej kategorii nauczycieli (tj. nie świadczących pracy), będą odpowiednio zastosowane przepisy o wynagrodzeniu podczas przestoju. Na podstawie art. 91c ust. 1 KN, zakresie spraw wynikających ze stosunku pracy, nieuregulowanych przepisami ustawy, mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy. W tej kategorii spraw należy założyć, że zastosowanie będzie miał art. 81 § 1ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2020 r. poz. 1320 ze zm.) – dalej k.p.

Przepis ten stwierdza, że pracownikowi za czas niewykonywania pracy, jeżeli był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy, przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania – 60% wynagrodzenia. W każdym przypadku wynagrodzenie to nie może być jednak niższe od wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów.

Na podstawie ukształtowanego orzecznictwa Sądu Najwyższego sformułowano przesłanki, których łączne spełnienie uzasadnia przyjęcie gotowości pracownika do pracy. Zalicza się do nich: zamiar wykonywania pracy, faktyczną (realną) możliwość jej wykonywania, zewnętrzny, nie budzący wątpliwości po stronie pracodawcy wyraz woli jej świadczenia oraz pozostawanie w dyspozycji podmiotu zatrudniającego przez cały czas niemożności wykonywania pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 09 maja 1959 r., sygn. akt II CR 262/59, PiZS 1960/7/62).

Przez pozostawanie w gotowości do pracy w rozumieniu art.81 k.p. należy rozumieć stan, w którym pracownik może niezwłocznie, na wezwanie pracodawcy podjąć pracę (wyrok Sądu Najwyższego z 02 września 2003 r., I PKN 345/02, Pr. Pracy 2004/2/37). W przypadku doznania przeszkód w świadczeniu pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy pracownikowi przysługuje wynagrodzenie na podstawie art. 81 § 1 k.p., który to przepis reguluje w całości taką sytuację.

W omawianym przypadku gotowość podjęcia pracy musiałaby się wiązać z podjęciem zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych. Jednakże wydaje się, że zobowiązanie części nauczycieli do pracy w dodatkowym dniu wolnym od zajęć dydaktycznych (pierwsza kategoria nauczycieli) w pełni zabezpiecza potrzeby szkoły w zakresie zajęć opiekuńczo-wychowawczych, w związku z tym powstaje wątpliwość, czy taka gotowość do pracy ma charakter faktyczny.

Reasumując, kwestia ustalenia prawa o wynagrodzenie z tytułu godzin ponadwymiarowych, niezrealizowanych z powodu zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy w związku z zarządzeniem dodatkowego dnia wolnego od pracy, zależy od ustalenia czy w konkretnej sytuacji zostały spełnione przesłanki, o których mowa art. 81 § 1 k.p. Pracodawca ma swobodę oceny czy te przesłanki zostały spełnione. Pracownik z kolei może w konsekwencji zażądać sądowego ustalenia prawa do wynagrodzenia za niezrealizowane godziny ponadwymiarowe.

Na marginesie uwag należy zauważyć, że niniejsza opinia zawiera łagodniejszą interpretację przepisów dotyczących wynagrodzenia z tytułu godzin ponadwymiarowych. Stanowisko Departamentu Strategii Ministerstwa Edukacji Narodowej z 27 stycznia 2009 r. (sygn. DS-WPZN-RD-400-66/09) zawiera natomiast jasną dyspozycję, iż za nieprzepracowane godziny ponadwymiarowe wynagrodzenie nie należy się w każdym przypadku.

III. Nieobecność ucznia

Przepisy ustawy Karta Nauczyciela wprost nie regulują tego typu kwestii. Pragmatyka nauczycielska zawiera w treści art. 35 ust. 2 KN jedynie definicję godziny ponadwymiarowej, przez którą rozumie się przydzieloną nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych. Stwierdza także w art. 30 ust. 6 pkt 2 KN, że organ prowadzący w stosownej uchwale określa szczegółowe warunki obliczania i wypłacania wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe.

Jeżeli jednak uchwała nie zawiera tego typu regulacji, należy sięgnąć do ogólnych norm prawa pracy.

Na podstawie art. 91c ust.1 KN – zakresie spraw wynikających ze stosunku pracy, nieuregulowanych przepisami ustawy, mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy. W tej kategorii spraw można założyć, że zastosowanie będzie miał art. 81 § 1 k.p.

Przepis art. 81 § 1 k.p. ma zastosowanie do wypadków, gdy przyczyna niemożności świadczenia pracy dotyczy wyłącznie pracodawcy, a więc nie została spowodowana przez pracownika. Na podstawie ukształtowanego orzecznictwa Sądu Najwyższego sformułowano przesłanki, których łączne spełnienie uzasadnia przyjęcie gotowości pracownika do pracy.

Pod pojęciem gotowości do pracy rozumie się stan świadomości i woli pracownika obiektywnie zdolnego do wykonywania pracy, polegający na rezygnacji z pełnej swobody dysponowania swoją osobą i czasem oraz na godzeniu się na ograniczenia tej wolności na rzecz pracodawcy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 09.05.1959 r., II CR 262/59, PiZS 1960/7/62).

Pracownik pozostaje w gotowości do świadczenia pracy, gdy pozostaje do dyspozycji pracodawcy, czyli pozostaje w miejscu określonym przez pracodawcę (z reguły teren zakładu pracy), lub pozostaje w innym miejscu przez siebie wskazanym, gdy pracodawca bezprawnie nie dopuścił pracownika do pracy. Przez pozostawanie w gotowości do pracy w rozumieniu art. 81 k.p.należy rozumieć stan, w którym pracownik może niezwłocznie, na wezwanie pracodawcy podjąć pracę (wyrok Sądu Najwyższego z 02.09.2003 r., I PKN 345/02, Pr. Pracy 2004/2/37). W przypadku doznania przeszkód w świadczeniu pracy z przyczyn dotyczących pracodawcy pracownikowi przysługuje wynagrodzenie na podstawie art. 81 § 1 k.p., który to przepis reguluje w całości taką sytuację.

W tej argumentacji utwierdza uchwała Sądu Najwyższego z 06 sierpnia 1987 r. (sygn.akt III PZP 29/87, OSNC 1989/1/9, LEX nr 13053) w której stwierdzono, że nauczyciel prowadzący indywidualne lekcje w ramach godzin ponadwymiarowych przydzielonych mu w planie organizacyjnym szkoły zachowuje prawo do wynagrodzenia za nieodbyte godziny ponadwymiarowe z powodu choroby ucznia także wtedy, gdy zostanie poinformowany o przyczynie uniemożliwiającej odbycie lekcji.

Sąd stwierdził,, że prawidłowa wykładnia art. 35 ust. 3 KN prowadzi do wniosku, że nauczyciel nie zachowuje prawa do wynagrodzenia za nieodbyte godziny ponadwymiarowe tylko wtedy, gdy przeszkoda (także niezawiniona) w ich odbyciu leży po jego stronie. Jeżeli natomiast nie odbył tych lekcji z innych przyczyn, chociażby niezawinionych, a nawet niezależnych od szkoły, zachowuje prawo do takiego wynagrodzenia. Szkoła bowiem, a nie nauczyciel, odpowiada za prawidłową organizację pracy i na niej spoczywa obowiązek umożliwienia nauczycielowi realizacji godzin pracy (także ponadwymiarowych) zgodnie z planem pracy dydaktycznej lub – w przypadku wystąpienia przeszkód – zapewnienie innej pracy w miejsce objętej planem dydaktycznym. Ryzyko realizacji programu spoczywa na szkole, którego nie może ona przerzucić na nauczyciela także wtedy, gdy odbycie lekcji jest uniemożliwione z powodu nieobecności uczniów na skutek zamknięcia szkoły, np. w okresie niskich temperatur, braku opału czy epidemii lub nawet nie usprawiedliwionej nieobecności całej klasy.

Jeżeli więc w omawianej sytuacji odpowiedzialność za nieodbyte zajęcia w ramach godzin ponadwymiarowych spoczywa na uczniu, który nie przyszedł na zajęcia, to występuje wyraźna analogia do stanu prawnego z orzeczenia Sądu Najwyższego z 06 sierpnia 1987 r. Stąd też można postawić tezę, że w związku z istotą ww. orzeczenia, nauczycielowi należy się wynagrodzenie za nieodbyte godziny ponadwymiarowe, gdyż był on (nauczyciel) gotowy do świadczenia pracy, a przeszkoda w jej wykonaniu nie leżała po jego stronie. Wynagrodzenie przysługuje w wysokości wynikającej ze stawki osobistego zaszeregowania, określonej stawką godzinową.

Rekolekcje

Sposób organizowania rekolekcji w szkole określa § 10 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach(tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 983 ze zm.) – dalej r.w.s.o.r.

Norma § 10 została zmieniona z dniem 1 września 2017 r. przez § 1 pkt 6 rozporządzenia z dnia 7 czerwca 2017 r. (Dz.U.2017.1147).

Do dnia 1 września 2017 r. z § 10 ust. 1 zd.drugie r.w.s.o.r. wynikało, że pieczę nad uczniami w czasie rekolekcji zapewniają katecheci. Obecnie ta norma została uchylona.

Obecnie z treści § 10 ust. 1 zd.drugie r.w.s.o.r. wynika, że w czasie trwania rekolekcji szkoła nie jest zwolniona z realizowania funkcji opiekuńczej i wychowawczej.

Zatem w związku ze zmianą treści § 10 ust. 1 r.w.s.o.r. należy dojść do wniosku, że celem regulacji było wyraźne potwierdzenie funkcji opiekuńczej i wychowawczej szkoły w czasie rekolekcji, co znajduje odzwierciedlenie w zakresie obowiązków nauczycielskich. Jednocześnie wykreślenie dyspozycji o sprawowaniu pieczy przez katechetów wskazuje, że obowiązek realizacji funkcji opiekuńczej i wychowawczej szkoły w czasie rekolekcji dotyczy wszystkich nauczycieli zatrudnionych w szkole.

Uznać należy, że opieka nauczycieli nad uczniami w czasie rekolekcji jest realizacją zadań statutowych szkoły, co jest obowiązkiem nauczyciela zgodnie z treścią art. 42 ust. 2 pkt 2 KN. Dodać należy, że w zakresie obowiązków nauczyciela, który zgodnie z treścią art. 6 pkt 1 KN, leży rzetelne realizowanie zadań związanych z podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą.

W związku z tym, że okres rekolekcji nie jest dla nauczycieli czasem wolnym od pracy, nauczyciele nie będący katechetami mogą mieć przydzielone obowiązki opiekuńcze lub inne wskazane przez dyrektora szkoły, tak w zakresie opieki związanej z rekolekcjami, jak i z nimi nie związanej. Zgodnie bowiem z treścią § 3 ust. 3 r.w.s.o.r. szkoła jest obowiązana zapewnić w czasie trwania lekcji religii lub etyki opiekę lub zajęcia wychowawcze uczniom, którzy nie korzystają z nauki religii lub etyki w szkole. Zasada ta dotyczy także okresu rekolekcji.

Jeżeli więc ze względów „logistycznych” okaże się, że ilość katechetów nie gwarantuje należytej opieki nad uczniami kierującymi się na rekolekcje poza siedzibą szkoły, dyrektor może zlecić wykonywanie obowiązków opiekuńczych także i innym nauczycielom.

Oczywiście nauczyciel może wystąpić z wnioskiem do dyrektora szkoły, aby do opieki nad uczniami podczas rekolekcji byli wyznaczani nauczyciele z uwzględnieniem wyznawanego światopoglądu, ale nie jest to wniosek wiążący dla dyrektora ze względu na to, że polecenie opieki nie dotyczy nakazu udziału w uroczystościach religijnych, tylko opieki nad uczniami.

Natomiast inną kwestią jest sprawa wynagrodzenia z tytułu godzin ponadwymiarowych, które nie zostały zrealizowane w związku z rekolekcjami. Na podstawie art.91c ust.1 KN – zakresie spraw wynikających ze stosunku pracy, nieuregulowanych przepisami ustawy, mają zastosowanie przepisy Kodeksu pracy.

Przepis art. 81 § 1 k.p. ma zastosowanie do wypadków, gdy przyczyna niemożności świadczenia pracy dotyczy wyłącznie pracodawcy, a więc nie została spowodowana przez pracownika. Przyczyny uniemożliwiające pracownikowi wykonywanie pracy mogą być przez pracodawcę zawinione lub niezawinione. Przeszkody te mogą mieć charakter obiektywny, całkowicie od pracodawcy niezależny, ale mogą też wynikać z przyczyn subiektywnych.

Sąd stwierdził w uchwale Sądu Najwyższego z 06 sierpnia 1987r. (sygn.akt III PZP 29/87, OSNC 1989/1/9), że prawidłowa wykładnia art. 35 ust. 4 KN prowadzi do wniosku, że nauczyciel nie zachowuje prawa do wynagrodzenia za nieodbyte godziny ponadwymiarowe tylko wtedy, gdy przeszkoda (także niezawiniona) w ich odbyciu leży po jego stronie. Jeżeli natomiast nie odbył tych lekcji z innych przyczyn, chociażby niezawinionych, a nawet niezależnych od szkoły, zachowuje prawo do takiego wynagrodzenia. Szkoła bowiem, a nie nauczyciel, odpowiada za prawidłową organizację pracy i na niej spoczywa obowiązek umożliwienia nauczycielowi realizacji godzin pracy (także ponadwymiarowych) zgodnie z planem pracy dydaktycznej lub – w przypadku wystąpienia przeszkód – zapewnienie innej pracy w miejsce objętej planem dydaktycznym. Ryzyko realizacji programu spoczywa na szkole, którego nie może ona przerzucić na nauczyciela.

Wycieczki

Na wstępie należy zauważyć, że wynagrodzenie za pracę w godzinach ponadwymiarowych jest ustalane i wypłacane (co do zasady) na podstawie pracy wykonanej, zgodnie z dyspozycją art. 39 ust. 3 KN. Z powyższej zasady wynika założenie, że prawo do wynagrodzenia za pracę w godzinach ponadwymiarowych powstaje dopiero po wykonaniu pracy. Ewentualną podstawę do żądania wynagrodzenia z tego tytułu, mimo niewypracowania godzin ponadwymiarowych, mogłyby stanowić przepisy ogólne prawa pracy o wynagrodzeniu za czas przestoju.

Na podstawie art. 91c ust. 1 KN zakresie spraw wynikających ze stosunku pracy, nieuregulowanych przepisami ustawy, mają zastosowanie przepisy ustawy Kodeks pracy.

W tej kategorii spraw można założyć, że zastosowanie będzie miał art. 81 § 1 k.p.

W omawianym przypadku gotowość podjęcia pracy musiałaby się wiązać z podjęciem zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych. Zgodnie bowiem z treścią art. 35 ust. 2 KN przez godzinę ponadwymiarową rozumie się przydzieloną nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin tychże zajęć.

Pozostawanie poza miejscem świadczenia pracy, wskazanym w art. 14 ust. 1 KN, powoduje niemożność spełnienia jednej z przesłanek określonych w treści art. 81 § 1 k.p. – a wiec przesłanki „gotowości do faktycznego podjęcia pracy”. Nauczyciel pozostając poza miejscem świadczenia pracy, nie jest w stanie podjąć jej w każdym momencie i faktycznie zacząć ją wykonywać. W związku z tym, nauczyciel przebywający na delegacji służbowej, nie może żądać wypłaty wynagrodzenia z tytułu niewypracowanych godzin ponadwymiarowych.

Na marginesie uwag należy zauważyć, że według stanowiska Departamentu Strategii Ministerstwa Edukacji Narodowej z 27 stycznia 2009 r. (sygn. DS-WPZN-RD-400-66/09) w przypadku niewypracowania godzin ponadwymiarowych nie należy się z tego tytułu wynagrodzenie.

Moim zdaniem, interpretacja resortu edukacji jest jednak zbyt daleko idąca ze względu na aprioryczny, pozbawiony podstaw pranych brak odniesień do art. 81 § 1 k.p., który na zasadzie odesłania może mieć zastosowanie do spraw wynagrodzenia nauczycieli, bo dokonaniu analizy czy w konkretnym przypadku ww. norma może mieć zastosowanie.

Z poważaniem – Krzysztof Lisowski

